Upiorne znaleziska drogowców. Na S8 musieli ekshumować szczątki 3 tys. osób
Oprac.: Paweł Rygas
Prace przy budowie nowych dróg to prawdzie eldorado dla archeologów. Chociaż "znalezisko archeologiczne" dla drogowców oznacza z reguły duże opóźnienia, lista skarbów odkrytych przy okazji drogowych inwestycji jest całkiem imponująca. Często trafiają się też "upiorne" znaleziska - pochówki żołnierzy czy pozostałości dawnych cmentarzy.
Spis treści:
Na inwestycjach drogowych realizowanych przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad odkryto i przebadano tysiące stanowisk archeologicznych. Wśród nich były takie, które zmieniły nasze wyobrażenie o przeszłości, a ich wartość naukowa i poznawcza jest z całą pewnością wyjątkowa.
Prawdziwe skarby z placów budowy dróg
Dla przykładu w 2021 roku, przy okazji budowy drogi ekspresowej S61 na odcinku Ełk Południe - Kalinowo, w miejscowości Przykopka (województwo warmińsko-mazurskie) odkryto pozostałości cmentarza z XVIII-XIX wieku. W czasie prac archeologicznych znaleziony został m.in bursztynowy naszyjnik złożony z 35 korali i zawieszki w kształcie serca.
Oprócz bursztynowego naszyjnika, natrafiono na liczne zabytki i materiały ruchome takie jak:
- monety z XVIII i XIX wieku,
- elementy stroju i biżuterię (szpilki, guziki, zawieszki, spinki, obrączki, koraliki, ozdoby głowy z brązowymi aplikacjami),
- przedmioty codziennego (np. licznie występujące fragmenty naczyń ceramicznych i kości zwierzęce).
Ziemia pamięta. Chcieli zbudować drogę, trafili na szczątki 3 tys. osób
Drogowcy często natrafiają w czasie pracy na ludzkie szczątki, jak chociażby przydrożne pochówki żołnierzy. Zdarzają się też znaleziska o zdecydowanie większej skali.
Warto chociażby wspomnieć sytuację z 2017 roku, gdy w czasie budowy drogi ekspresowej S8 Paszków - Przeszkoda - na dawnej posesji kościoła pw. św. Klemensa w Nadarzynie natrafiono na pozostałości cmentarza. Nekropolia funkcjonowała w tym miejscu od XVII do początku XIX wieku.
Siedem miesięcy ekshumacji
Prace archeologiczne w Nadarzynie były szczególnie trudne - szczątki ludzkie (szkielety, kości, fragmenty kości) znajdowane były pojedynczych grobach jak również w większych skupiskach. Przykościelny cmentarz funkcjonował przez blisko trzysta lat, więc wiele grobów było wkopywanych we wcześniejsze. Odhumusowanie terenu prowadzono ręcznie.
Eksploracja grobów oraz ekshumacja szczątków ludzkich były prowadzone przy stałej obecności archeologów i antropologów. W czasie badań znaleziono liczne elementy wyposażenia grobowego. Między innymi kilkadziesiąt monet, koraliki z naszyjników i kolii, obrączkę, klucz, fragmenty tkanin obiciowych z trumien, dewocjonalia w postaci medalików z wizerunkiem Matki Boskiej itp.
Wszystkie szczątki ludzkie, dzięki przychylności proboszcza parafii pw. Św. Klemensa, księdza kanonika Andrzeja Wieczorka, zostały przeniesione i pochowane po nabożeństwie żałobnym w kaplicy na cmentarzu parafialnym w Nadarzynie. Ze względu na prowadzone prace archeologiczne w obrębie węzła Nadarzyn realizacja inwestycji wydłużyła się o siedem miesięcy.
S17 czyli powstańcy styczniowi i cud nad Wisłą
Z kolei budowa drogi S17 Skrudki - Kurów Zachód pozwoliła szczegółowo przebadać plac bitwy pod Żyrzynem, stoczonej z rosyjskim oddziałem przez uczestników Powstania Styczniowego. Odkryto nie tylko pozostałości po stoczonej bitwie, ale także zbiorową mogiłę około 80 żołnierzy armii carskiej.
Po ekshumacji, szczątki poległych żołnierzy spoczęły na cmentarzu w Baranowie. Na tym samym cmentarzu, niemal 160 lat temu, pochowano również czternastu powstańców styczniowych z oddziałów dowodzonych przez pułkownika Michała Heydenreich’a "Kruk", którzy zginęli w trakcie bitwy lub na skutek odniesionych w niej ran.
W Wiązownie pod Warszawą, przy budowie drogi ekspresowej S17, odkryto natomiast pozostałości umocnień obronnych wykorzystywanych podczas dwóch wojen światowych oraz w czasie Bitwy Warszawskiej z 1920 roku.
Badania archeologiczne a budowa dróg
Zaangażowania ze strony wojewódzkich konserwatorów zabytków wymagają zarówno prace przygotowawcze, jak i realizacyjne, związane z inwestycjami drogowymi.
Już od wczesnych etapów prac przygotowawczych z właściwych organów administracyjnych pozyskiwane są informacje o dziedzictwie kulturowym, w tym o wszelkiego rodzaju zabytkach, które następnie podlegają szczegółowym, wielowątkowym analizom. Pozwala to wstępnie oszacować koszty oraz czas niezbędnych badań archeologicznych - tłumaczy GDDKiA
Po uzyskaniu decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach możliwe jest uruchomienie nie tylko badań rozpoznawczych, ale w wyniku zmiany przepisów (specustawy drogowej) również badań wykopaliskowych przed uzyskaniem decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej (ZRID).
W czasie samej budowy drogi prowadzony jest nadzór archeologiczny nad robotami ziemnymi, a w przypadku ujawnienia zabytków (np. nowych stanowisk lub poszerzenia dotychczas znanych stanowisk) również badania wykopaliskowe. Niestety - na czas ich przeprowadzenia prace budowlane muszą zostać wstrzymane.
***
