Za 10 dni wchodzą nowe zasady przejmowania prywatnych aut przez wojsko

18 marca br. Prezydent RP Andrzej Duda podpisał ustawę z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny. Z uwagi na wyjątkową sytuację międzynarodową projekt był procedowany w ekspresowym tempie oraz przyjęty przez Senat bez poprawek. Nowe przepisy przewidują m.in. przeznaczanie na finansowanie potrzeb obronnych Rzeczypospolitej Polskiej corocznie wydatków z budżetu państwa w wysokości nie niżej niż co najmniej 3% Produktu Krajowego Brutto (w roku 2023 i latach kolejnych), dobrowolną zasadniczą służbę wojskową czy zmiany w administracji wojskowej.

Jak przypomina Stowarzyszenie Prawników Rynku Motoryzacyjnego, akt prawny wejdzie w życie 23 kwietnia br. Na nowe przepisy uwagę muszą zwrócić także właściciele samochodów. Ustawa precyzuje kwestię świadczeń rzeczowych na rzecz wojska i innych służb, którą do tej pory regulowała ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, która wraz z wejściem w życie ustawy o obronie Ojczyzny ulegnie uchyleniu. Takim świadczeniem rzeczowym może być także samochód.

W ostatnim czasie niektórzy z właścicieli samochodów terenowych czy też SUV-ów otrzymali pisma od wójtów, burmistrzów czy też prezydentów dotyczących wszczęcia postępowania administracyjnego w przedmiocie oddania do używania aut, jednak nie ma czego się obawiać, ponieważ jest to rutynowa procedura, która ma miejsce corocznie.

Zgodnie z nową ustawą na urzędy i instytucje państwowe, przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne, a także osoby fizyczne może być nałożony obowiązek świadczeń rzeczowych, polegających na oddaniu do używania posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych na cele przygotowania obrony państwa albo zwalczania klęsk żywiołowych, likwidacji ich skutków oraz zarządzania kryzysowego. 

Świadczenia rzeczowe mogą być wykonywane na rzecz Sił Zbrojnych, jednostek przewidzianych do militaryzacji oraz jednostek organizacyjnych wykonujących zadania na potrzeby obrony państwa albo zwalczania klęsk żywiołowych, likwidacji ich skutków oraz zarządzania kryzysowego. Do tych ostatnich ustawa zalicza nie tylko jednostki organizacyjne Policji, ale także Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej, Straży Marszałkowskiej, Krajowej Administracji Skarbowej, jednostki organizacyjne podległe i nadzorowane przez Ministra Obrony Narodowej, niewchodzące w skład Sił Zbrojnych, a także terenowe organy administracji rządowej, instytucje państwowe, organy samorządu terytorialnego oraz inne jednostki organizacyjne.

Prawnicy z SPRM wskazują, że czas wykonywania świadczeń rzeczowych nie może przekraczać jednorazowo w przypadku pobrania przedmiotu świadczenia:

1. w celu sprawdzenia gotowości mobilizacyjnej Sił Zbrojnych - 48 godzin;
2. w związku z ćwiczeniami wojskowymi - 7 dni.

Nałożenie obowiązku świadczenia rzeczowego może nastąpić najwyżej 3 razy w roku, z tym, że w wymiarze określonym w pkt 2 - tylko jeden raz. Do czasu wykonywania świadczeń rzeczowych wlicza się czas niezbędny do dostarczenia przedmiotu świadczenia do wskazanego miejsca oraz jego powrotu do miejsca postoju (przechowywania), nie więcej jednak niż 2 godziny.

Właściwość organów nie ulegnie zmianie. Wójt, burmistrz albo prezydent miasta na wniosek szefa wojskowego centrum rekrutacji, kierownika jednostki przewidzianej do militaryzacji lub kierownika jednostki organizacyjnej wykonującej zadania na potrzeby obrony państwa wydaje decyzję administracyjną o przeznaczeniu rzeczy ruchomej na cele świadczeń rzeczowych, w tym planowanych do wykonania w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny. 

Decyzję doręcza się posiadaczowi rzeczy ruchomej oraz wnioskodawcy na piśmie wraz z uzasadnieniem. Jeżeli cywil ma do niej zastrzeżenia, w ciągu 14 dni od jej doręczenia może złożyć odwołanie do wojewody. Decyzja może być zmieniona przez wojewodę również z urzędu, jeżeli została wydana z naruszeniem przepisów prawa. W decyzji można zobowiązać posiadaczy rzeczy ruchomych do wykonania świadczeń również bez odrębnego wezwania.

Posiadacz rzeczy ruchomej, wobec którego wydano powyższą decyzję administracyjną, która stała się ostateczna musi liczyć się z tym, że w każdym czasie może być wezwany przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) do wykonania tego świadczenia. Wezwanie doręcza się na 14 dni przed terminem wykonania świadczenia, z wyjątkiem przypadków, w których wykonanie świadczenia następuje w celu sprawdzenia gotowości mobilizacyjnej Sił Zbrojnych. Nadaje mu się rygor natychmiastowej wykonalności w terminie w nim określonym. 

Posiadacz jest obowiązany oddać do używania przedmiot świadczenia w terminie i miejscu wskazanym w wezwaniu, w stanie przydatnym do użytku wraz z dotyczącymi go dokumentami. W przeciwnym wypadku świadczenie można wyegzekwować w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Z wydaniem decyzji wiążą się także inne obowiązki - posiadacze rzeczy ruchomych, wobec których wydano ostateczną decyzję o przeznaczeniu rzeczy ruchomych na cele świadczeń rzeczowych są obowiązani informować wójta (burmistrza, prezydenta miasta) o rozporządzeniu rzeczą ruchomą, w terminie 30 dni od dnia tego rozporządzenia, w związku z czym nie wystarczy zgłoszenie sprzedaży auta do wydziału komunikacji.

Ustawa nakłada również obowiązki na podmiot biorący przedmiot świadczenia, który jest obowiązany używać go w sposób odpowiadający jego właściwościom i przeznaczeniu, ponosi zwykłe koszty i inne ciężary związane z utrzymaniem przedmiotu świadczenia, a poczynione przez niego wydatki lub nakłady na przedmiot świadczenia nie podlegają zwrotowi. Jest także odpowiedzialny za utratę lub uszkodzenia oraz za szkody wynikłe z używania rzeczy w sposób sprzeczny z jej właściwościami lub przeznaczeniem. Biorący przedmiot jest odpowiedzialny za szkody wynikłe z niezwrócenia go w terminie oraz z tytułu napraw wykonywanych po tym terminie wskutek uszkodzeń powstałych w czasie używania go przez biorącego. 

Powyższe roszczenia posiadacza przeciwko biorącemu przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu przedmiotu świadczenia. Jednocześnie według ustawy biorący jest obowiązany zwrócić posiadaczowi przedmiot świadczenia w stanie niepogorszonym, ale nie ponosi odpowiedzialności za zużycie przedmiotu świadczenia będące następstwem prawidłowego używania, w związku z czym służby nie będą odpowiadać np. za zużycie opon, hamulców czy też innych części eksploatacyjnych.

Za używanie przedmiotu świadczenia rzeczowego przysługuje jego posiadaczowi "wynagrodzenie" w postaci ryczałtu w wysokości odpowiadającej szkodzie poniesionej wskutek jego dostarczenia oraz stawce jego amortyzacji, wypłacanego przez jednostkę organizacyjna, na której rzecz świadczenie zostało wykonane. Wykaz dobowych stawek ryczałtu za używanie poszczególnych przedmiotów świadczeń rzeczowych ma określić Rada Ministrów w drodze rozporządzenia.