Mandaty z fotoradarów niezgodne z konstytucją? TK ma poważny problem

Przypomnijmy - gdy fotoradar zarejestruje przekroczenie prędkości na drodze, wykonuje zdjęcie. Widoczny jest na nim numer rejestracyjny pojazdu, ale twarz kierowcy może już być niewyraźna. W takiej sytuacji Inspekcja Transportu Drogowego wzywa właściciela auta do wskazania, kto je wówczas prowadził. Niewskazanie kierującego naraża właściciela na wysoką karę - maksymalnie nawet 30 tys. zł.

Jak informuje serwis prawodrogowe.pl, Trybunał Konstytucyjny odnotował kolejny wniosek dotyczący konstytucyjności przepisu obligującego właściciela pojazdu do wskazania - na wniosek uprawnionego organu - osoby, której powierzono samochód. Autor wniosku do TK wskazuje na niezgodność obowiązujących przepisów z Ustawą Zasadniczą w dwóch kwestiach. Chodzi o zapisy Prawa o ruchu drogowym i Kodeksu wykroczeń.

W art. 78 ust. 4 ustawy Prawo o ruchu drogowym czytamy, że:

Art. 96 par. 3 ustawy Kodeks wykroczeń stwierdza natomiast, że:

W tym miejscu wypada dodać, że wymiar owej kary może być bardzo dotkliwy. W Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia (art. 96 par. 1d) czytamy, że: "w postępowaniu mandatowym, w sprawach, o których mowa w art. 96 § 3 Kodeksu wykroczeń, można nałożyć grzywnę w wysokości do 8000 zł".

Przepis celowo skonstruowano w taki sposób, by mandat za niewskazanie kierującego był wyższy niż te wynikające z taryfikatora dla konkretnych wykroczeń (jak np. przekroczenie prędkości). Co więcej, jeśli właściciel chciałby dochodzić swoich praw przed sądem, zasądzona grzywna wynieść może wówczas nawet 30 tys. zł. Oznacza to, że w sytuacjach, gdy pojazd prowadzony był przez właściciela, lub gdy ten nie pamięta, komu go powierzył, mając w perspektywie utratę nawet 8 tys. zł, obywatele zmuszani są do samodenuncjacji. 

Przypominamy, że Trybunał Konstytucyjny zajmował się podobną sprawą w 2014 roku. W wyroku z 12 marca 2014 roku (Sygn. akt P 27/13) Trybunał stwierdził, że "art. 96 § 3 kodeksu wykroczeń jest zgodny z wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadą zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa". Z wyroku wynika, że przedmiotem rozstrzygnięcia TK formalnie nie było jednak prawo do obrony w rozumieniu art. 42 ust. 2  Konstytucji, w tym leżące u jego podstaw prawo do milczenia. Właśnie "prawo do milczenia" leżało u podstaw późniejszych interwencji Rzecznika Praw Obywatelskich, który jeszcze w 2020 roku wystąpił do Senatu o podjęcie inicjatywy ustawodawczej, która zapewniłaby właścicielom pojazdów ochronę konstytucyjnego "prawa do milczenia". Pełniący wówczas funkcję RPO Adam Bodnar stwierdzał m.in., że:

RPO argumentował m.in., że Art. 14 ust. 3 lit. g Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich  i Politycznych przyznaje prawo do efektywnego nieprzyznawania się do winy. Niezgodny z tym standardem jest art. 78 ust. 4 p.r.d. w związku z art. 96 § 3 K.w. - w zakresie, w jakim penalizuje nieprzyznanie się do winy. Wskazywał też na orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, z którego wynika, że - mimo, iż art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności bezpośrednio o tym nie wspomina - "prawo do zachowania milczenia i nieobciążania się są powszechnie uznanymi standardami międzynarodowymi".

Europejski Trybunał Praw Człowieka wskazuje, że prawo do nieobciążania się jest przede wszystkim związane z poszanowaniem woli osoby oskarżonej do zachowania milczenia. Jeśli zatem sprawcą wykroczenia jest osoba najbliższa dla właściciela pojazdu, to brak jest podstaw stwierdzenia niezgodności art. 78 ust. 4 p.r.d. w związku z art. 96 § 3 K.w. z art. 6 ust. 1 EKPC. Oznacza to zarazem, że te przepisy - w zakresie penalizującym brak przyznania się do winy samego właściciela pojazdu - są niezgodne z art. 6 ust. 1 EKPC. 

Jeszcze w lipcu 2020 roku Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do senackiej Komisji Ustawodawczej o podjęcie inicjatywy ustawodawczej w celu wzmocnienia gwarancji procesowych obwinionego w sprawach z art. 96 § 3 K.w. Bodnar proponował wówczas dodanie do art. 96 K.w. nowego § 4, w którym wskazano by, że: "

Nie trzeba chyba dodawać, że do tej pory proponowane przez PRO brzmienie przepisów nie pojawiło się w Kodeksie wykroczeń.