Obowiązkowe badania starszych kierowców. Jest stanowisko rządu

Konieczność badania kierowców-seniorów to kwestia, nad którą już pewien czas temu pracowała Komisja Europejska w ramach programu zwanego Wizją Zero, czyli dążeniem do wyeliminowania wypadków śmiertelnych z europejskich dróg do 2050 r. Projekt jest bardzo złożony, ale jednym z pomysłów było wprowadzenie obowiązkowych badań dla kierowców po 70 roku życia. Miałyby one pozwolić na ocenę, czy kierowca wciąż jest w stanie bezpiecznie prowadzić samochód. Jednak pod koniec 2023 r. propozycja wprowadzenia takich badań została odrzucona przez Radę UE. Przeciw pomysłowi stanowczo protestowali m.in. przedstawiciele Austrii, Belgii i Niemiec.

Małgorzata Gromadzka z Koalicji Obywatelskiej złożyła interpelację do ministrów zdrowia i infrastruktury, w której pyta o możliwość wprowadzenia takich badań:

Z przeprowadzonych badań oraz licznych doniesień wynika, że osoby starsze, mimo dużego doświadczenia na drodze, mogą posiadać ograniczenia zdrowotne i psychofizyczne, które wpływają na bezpieczeństwo ruchu drogowego. Proces starzenia się organizmu może prowadzić do pogorszenia wzroku, słuchu, refleksu oraz osłabienia ogólnej sprawności fizycznej. Z tego powodu kierowcy seniorzy mogą być bardziej narażeni na wypadki drogowe, szczególnie w dynamicznych sytuacjach wymagających szybkiej reakcji

---

Posłanka uważa, że wprowadzenie obowiązkowych badań dla kierowców seniorów mogłoby przyczynić się do poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego i zmniejszenia liczby wypadków. W związku z tym zapytała oba ministerstwa o:

• plany wprowadzenia obowiązkowych badań lekarskich dla kierowców seniorów powyżej określonego wieku,
• plany opracowania wytycznych lub regulacji w zakresie częstotliwości przeprowadzania badań oraz zakresu sprawdzanych umiejętności, takich jak wzrok, słuch, refleks i koordynacja ruchowa
• źródła finansowania takiego przedsięwzięcia.

Do interpelacji odniósł się jako pierwszy w imieniu Ministerstwa Infrastruktury sekretarz stanu Maciej Lasek. Wskazał on, że przepisy pozwalające lekarzom na skierowanie obywateli na konsultację do specjalisty albo zlecenie pomocniczych badań już istnieją. Prawo to wynika wprost z przepisów art. 79 ust. 1-3 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami (Dz. U. z 2024 r. poz. 1210 z późn. zm.). I jeżeli istnieją uzasadnione zastrzeżenia co do stanu zdrowia kierującego, decyzję o konieczności przeprowadzenia badań może również wydać starosta na podstawie np. zawiadomienia właściwych organów oraz "informacji i ustaleń stanu faktycznego uzyskanych w ramach wykonywania zadań własnych".

Lasek zwrócił także uwagę, że aktualnie obowiązujące regulacje prawne w zakresie badań lekarskich kierowców są "zgodne z przepisami Dyrektywy 2006/126/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie praw jazdy (Dz.Urz.UE.L Nr 403, str. 18), które nie zobowiązują państw członkowskich do wprowadzenia przedmiotowych ograniczeń. (...) W związku z tym nie są opracowywane w Ministerstwie Infrastruktury wytyczne lub regulacje prawne w zakresie częstotliwości przeprowadzania dodatkowych badań dla seniorów oraz zakresu sprawdzanych umiejętności i ministerstwo nie planuje zmian w przepisach w tej kwestii."

Stanowisko Ministerstwa Zdrowia przedstawił sekretarz stanu Wojciech Konieczny. Zwrócił uwagę, że zarówno w Ministerstwie zdrowia jak i infrastruktury trwają prace nad rewizją dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie praw jazdy, zmieniającej dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2561 i rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1724 oraz uchylającej dyrektywę 2006/126/WE Parlamentu Europejskiego i Rady i rozporządzenie Komisji (UE) nr 383/2012. Chodzi m.in. o ustalenie minimalnych standardów dotyczących fizycznej i psychicznej zdolności do kierowania pojazdami mechanicznymi.

Konieczny zaznaczył jednocześnie, że:

obecnie w Ministerstwie Zdrowia nie są prowadzone prace legislacyjne w zakresie zmiany przepisów dotyczących przeprowadzania badań lekarskich lub badań psychologicznych w celu ustalenia istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych lub psychologicznych do kierowania pojazdem.

---

Według prognoz GUS, w 2050 r. w Polsce 40% całego społeczeństwa będą stanowiły osoby po 60. roku życia. W Europie już w 2030 roku czwarta część wszystkich kierowców przekroczy 65. lat.

O tym, że to kwestia warta dogłębnej analizy, przypomina artykuł opublikowany na łamach JAMA Neurology, czasopisma medycznego wydawanego przez American Medical Association. Kirk R. Daffner i Margaret O’Connor z Brigham and Women's Hospital w Bostonie zwrócili w nim uwagę na zagrożenia wynikające z nasilających się z wiekiem zaburzeń poznawczych.

Autorzy zwracają uwagę na fakt, że lekarze potrzebują sprawdzonych rozwiązań, które pozwolą na prawidłową diagnozę stanu zdrowia seniorów. Według badań cytowanych na łamach JAMA Neurology, 17 proc. osób powyżej 65 roku życia cierpi na łagodne zaburzenia poznawcze, które mogą wpływać negatywnie na ich umiejętność prowadzenia samochodów. 15 proc. osób z tej grupy nie jest w stanie przejść badań dla kierowców. Należy wiec zadbać o rozwiązania, które pozwolą na zdiagnozowanie tego odsetka i uchronienie takich kierowców przed sytuacją, w której mogą zrobić krzywdę sobie lub innym.

Jeśli weźmiemy pod uwagę, że w samych Stanach Zjednoczonych w 2020 r. było około 48 milionów kierowców powyżej 65 roku życia, mowa o przeszło 1,2 mln osób, które ze względu na konsekwencje podeszłego wieku, nie powinny prowadzić samochodów. Kierowcy-seniorzy brali udział w wypadkach, w których zginęło 7 480 osób i 149 881 odniosło obrażenia.

Warto podkreślić jeden ważny szczegół: w cytowanym artykule nikt nie sugeruje, że należy zabierać kierowcom prawo jazdy po osiągnięciu przez nich określonego wieku. Chodzi o wprowadzenie sprawnego systemu regularnych kontroli, który pozwoli starszym kierowcom na upewnienie się, że nie stwarzają większego zagrożenia na drodze niż inni i mogą z powodzeniem uczestniczyć w ruchu drogowym.

Do naszego studia zaprosiliśmy kardiochirurga prof. Janusz Skalskiego oraz Krzysztofa Buraka, specjalistę do spraw bezpieczeństwa ruchu drogowego. Prof. Skalski zwrócił uwagę, że na kondycję kierowców należy spojrzeć z szerszej perspektywy:

Problemy zdrowotne wpływające na bezpieczeństwo na drogach dotyczą kierowców w każdym wieku. Nawet młody człowiek, który wsiada za kierownicę po intensywnym wysiłku na siłowni może może mieć objawy niedotlenienia mięśni. Osoba zdrowa, ale po ciężkim przeżyciu zachowuje się za kierownicą jak po używkach.

---

Krzysztof Burdak wskazał na statystyki policji, z których wynika, że kierowcy w wieku powyżej 60. roku to grupa najbezpieczniejsza, która stanowi 4 razy mniejsze zagrożenie niż młodzi kierujący (18-24 lata) i o 40 proc. mniejsze niż ci w wieku 40-59 lat. Oznacza to, że starsi kierowcy są w stanie zachowaniem i doświadczeniem nie tylko zniwelować pogarszającą się sprawność psychofizyczną, ale nawet dodatkowo ograniczyć ryzyko wypadku.

Starsze osoby wraz z wiekiem tracą kolejne przywileje. Odebranie prawa jazdy oznaczałoby dla nich utratę poczucia niezależności, bezpieczeństwa i tym samym odebranie porcji energii potrzebnej do szczęśliwego życia. Wykluczając seniorów z ruchu nie eliminowalibyśmy zagrożenia, ale pod pretekstem poprawy bezpieczeństwa usuwalibyśmy ludzi, którzy poruszają się wolniej i mniej sprawnie. Zatem osoby starsze nie zasługują na wykluczenie społeczne, a tak właśnie może być postrzegane przez nich ograniczenie uprawnień do prowadzenia samochodu. Seniorzy powinni badać stan zdrowia, ale uzasadniona tolerancja wobec starszych osób pozytywnie przełoży się na kondycję i komfort życia całego społeczeństwa.