Czy kierowca zmęczony, jest tak groźny jak pijany?

W literaturze opisującej badania prowadzone w tym zakresie wskazuje się, że czas reakcji osoby po około 17 do 20 godzin pracy jest porównywalny czasem reakcji osoby, która ma we krwi ok. 0,5 promila alkoholu. Natomiast dla osoby po 24-godzinach pracy, przyjmuje się czas reakcji na poziomie osoby z zawartością 1 promila alkoholu we krwi.

Tak postawione tezy sugerują, że każdy zmęczony kierowca, stanowi podobne zagrożenie na drodze jak kierowca pijany. Ale czy jest tak w rzeczywistości?

Aby się tego dowiedzieć przeprowadzono eksperyment i doświadczalnie zweryfikować czy rzeczywiście można porównać aktywność zmęczonego kierowcy do aktywności kierowcy pod wpływem alkoholu.

Eksperyment polegał na rzeczywistym zmęczeniu  3 kierowców - ochotników przez okres 24 godzin. W tym czasie  kierowcy mieli za zadanie prowadzić pojazd, pracować, a w trakcie całego okresu 24 godzinnej aktywności mieli być poddawani badaniom przez psychologa i testom oceniającym ich czas reakcji.

Pierwszym ochotnikiem w  teście był kierowca amator, którego zadaniem było prowadzenie samochodu osobowego. Drugim uczestnikiem eksperymentu został doświadczony kierowca zawodowy prowadzący pojazd ciężarowy. Natomiast  trzeci bohater to osoba, która została  próbą kontrolną, to znaczy nie miała prowadzić pojazdu a jedynie (i aż) męczyć się i być aktywny przez okres badania.

Przed rozpoczęciem eksperymentu cała trójka uczestników została zbadana pod kątem stanu trzeźwości przez inspektorów transportu drogowego za pomocą alkomatu. Następnie  eksperyment podzieliliśmy na dwa etapy.

Etap I

Pierwszy etap stanowiła 24 godzinna aktywność  kierowców, której celem było ich maksymalne zmęczenie. Uczestnicy najpierw przez około 12 godzin prowadzili pojazdy po drogach publicznych, a następnie przez ok. 6 godzin jeździli na zamkniętym torze lub uczestniczyli w dodatkowych szkoleniach na zamkniętym torze z jazdy na płycie poślizgowej. Po 18 godzinach testu, ostatnie 6 godzin eksperymentu już zmęczeni uczestnicy zostali poddani intensywnej pracy umysłowej.

W trakcie  eksperymentu po każdym cyklu aktywności, tj. jeździe po drogach publicznych, po zamkniętym torze i pracy umysłowej, przeprowadzono badania czasu reakcji  ochotników oraz dodatkowo badano za pomocą prostego przyrządu fale mózgowe aby sprawdzić jak  badani są skupieni lub rozkojarzeni w czasie eksperymentu.

Etap II

W drugim etapie testowano sprawność i czas reakcji kierowców oraz badano jazdę pod wpływem alkoholu! Ale oczywiście tylko w symulatorze. Warunkiem rozpoczęcia drugiego etapu było przejście przez każdego z uczestników badania, testu trzeźwości na stężenie alkoholu we krwi. Każdy z kierowców musiał mieć najpierw 0,5 promila a w kolejnej fazie tego etapu 1 promil alkoholu w wydychanym powietrzu.

Dla poprawności i pełnej obiektywności eksperymentu, czas reakcji oraz zmęczenie badano na tych samych przyrządach a każdy z  ochotników wykonywał jazdę w tym samym symulatorze samochodu ciężarowego. Tak zebrane dane posłużyły  do podważenia lub obalenia tezy czy faktycznie można porównać kierowcę zmęczonego z kierowcą pijanym pod względem czasu reakcji i zachowania na drodze. 

Eksperyment pokazał, że porównywanie prowadzenia samochodu pod wpływem zmęczenia i prowadzenia samochodu pod wpływem alkoholu może być dużym uproszczeniem, mającym sugerować, że jazda, czy to pod wpływem zmęczenia, czy to po spożyciu alkoholu jest prawie taka sama.

Nie ma wątpliwości co do tego, że kierowanie pojazdem w stanie dużego zmęczenia jest niebezpieczne, jak również nie ma wątpliwości co do tego, że nie można prowadzić pojazdów pod wpływem alkoholu, z uwagi na stwarzanie jeszcze większego zagrożenia na drodze.

Jednakże wnioski płynące z  eksperymentu wskazują, że jest bardzo duża różnica w reakcji, zachowaniu kierowcy na drodze i postrzeganiu rzeczywistości, przez kierowcę w momencie narastającego zmęczenia oraz kierowcę będącego za kółkiem po spożyciu alkoholu.

Reakcje osoby zmęczonej po 24 godzinach aktywności były wolniejsze od osoby wypoczętej, ale z jednym wyjątkiem.  Zawodowy kierowca, który jak sam przyznał, nie był wystarczająco wypoczęty przed  testem, w testach początkowych miał gorszy czas reakcji od pozostałych uczestników.

Podczas eksperymentu można było wyraźnie zauważyć w symulatorze samochodu ciężarowego, że pod wpływem silnego zmęczenia u każdego z badanych pojawiał się lęk przez szybką jazdą i zbyt gwałtownymi manewrami.

Zwrócono również uwagę na rytm okołodobowy  badanych kierowców. Otóż dwóch z  ochotników przy próbach na symulatorze wykonanych po całodniowej jeździe (czyli po dwunastej godzinie testu), spowodowało kolizję, której powodem był ich zbyt wolny czas reakcji na nagłą sytuację na drodze.

Podczas kolejnych testów na symulatorze zauważalna była nadmierna pewność siebie i brawura kierowców jadących pod wpływem alkoholu. Badani ochotnicy mając 1 promil alkoholu w organizmie, nie tylko mieli poważny problem z samym prowadzeniem ciężarówki, ale co więcej, nie przejmowali się ani sposobem jazdy ani nawet spowodowanymi kolizjami. Nie było widać lęku przed działaniem na granicy sporego ryzyka, w przeciwieństwie do zachowania pod wpływem silnego zmęczenia, wtedy bowiem przeważnie występował lęk przed działaniem i agresywną jazdą.

Ponadto uczestnicząca w badaniu psycholog, mając do dyspozycji tylko same wyniki badań, nie była w stanie stwierdzić, które z nich wskazują na zmęczonego kierowcę, a które z nich na pijanego. Co ciekawe, w przypadku  kierowcy niezawodowego, wynik po próbie 0,5 promila alkoholu w wydychanym powietrzu, był lepszy niż na trzeźwo. Oczywistym jest, że nie należy traktować tego jako regułę, ani tym bardziej zachętę.

Badanie pokazało, że bezpośrednie porównywanie reakcji czy  zachowania na drodze kierowcy zmęczonego i pijanego może być mylące.  W obu przypadkach tj. przy zmęczeniu i po alkoholu czas reakcji kierowców wydłużył się.

To co jest najważniejszym wnioskiem wypływającym z badania, to fakt, że zmęczenie i alkohol wywołują nie tylko spowolnienie reakcji, ale przede wszystkim powodują inne zachowania kierowców. Jazda zmęczonego kierowcy nie jest analogiczna z jadą kierowcy pijanego, właśnie ze względu na różne reakcje organizmu.

Badanie pokazało, że ochotnicy będąc zmęczonymi jechali wolniej, obawiali się swoich reakcji. Natomiast, w próbie "po alkoholu", byli zdecydowanie bardziej odważni i brawurowi.  Podsumowując, kierowca zmęczony będzie starał się unikać zagrożenia, natomiast kierowca pijany nie będzie się tym zagrożeniem przejmował.

Eksperyment przeprowadziła firma Tacholab wraz z firmą Infolab. Współorganizatorem była Grupa Cargo. Patronat objął Wojewódzki Inspektorat Transportu Drogowego w Katowicach.