Kierowcy muszą znać skrót ATF. Inaczej mogą popaść w kłopoty
Po polskich drogach porusza się coraz więcej aut z automatycznymi skrzyniami biegów - głównie takich z hydrokinetycznym sprzęgłem, ale również dwusprzęgłowych czy przekładni bezstopniowych. Ich prawidłowe działanie, płynna praca i bezawaryjność zależą w dużej mierze od jednego, ważnego płynu - oleju ATF. Ignorowanie jego wymiany to prosta i szybka droga do kosztownych kłopotów.
ATF, czyli Automatic Transmission Fluid, to jeden z najważniejszych płynów w samochodzie z automatem, a jednocześnie najbardziej niedoceniany przez kierowców. Niewiedza o jego roli i zaniedbanie wymiany prowadzą do awarii, których można było uniknąć.
Czym właściwie jest płyn ATF?
Automatic Transmission Fluid to specjalistyczny olej opracowany dla automatycznych skrzyń biegów. W przeciwieństwie do oleju silnikowego, który głównie smaruje, ATF pełni kilka funkcji jednocześnie - smaruje setki ruchomych części, przenosi moc hydrauliczną potrzebną do zmiany biegów, chłodzi gorące elementy i czyści skrzynię z produktów zużycia.
To najbardziej złożony technicznie płyn eksploatacyjny w samochodzie. Musi zachowywać odpowiednią lepkość w temperaturach od minus 30 do plus 130 stopni Celsjusza, jednocześnie zmniejszać tarcie między niektórymi elementami, a zwiększać między innymi. Brzmi paradoksalnie? W tarczach sprzęgłowych ATF musi zapewnić maksymalną przyczepność, aby biegi wchodziły szybko i pewnie. W łożyskach i przekładniach ma minimalizować opory, zwiększając sprawność mechaniczną.
Współczesne płyny ATF to zazwyczaj mieszanki półsyntetycznych lub w pełni syntetycznych olejów bazowych wzbogacone o pakiet dodatków - inhibitory korozji, detergenty czyszczące, modyfikatory tarcia, polimery zapobiegające pienieniu. Każdy producent skrzyń biegów opracowuje własną specyfikację ATF dostosowaną do konkretnej konstrukcji.
Dlaczego niewłaściwy ATF niszczy skrzynię?
Każda automatyczna skrzynia biegów została zaprojektowana pod konkretny typ oleju o ściśle określonych parametrach. Użycie zamiennika może spowodować, że tarcze sprzęgięł zaczną się ślizgać lub przeciwnie - będą chwytać zbyt gwałtownie.
Objawy pojawiają się stopniowo. Najpierw delikatne szarpnięcia przy zmianie biegów, które kierowcy często ignorują. Potem opóźnienia w reakcji na dodanie gazu, przeciąganie biegów, w końcu wejście skrzyni w tryb awaryjny.
Szczególnie wrażliwe są nowoczesne skrzynie o większej liczbie biegów (powyżej siedmiu), gdzie tolerancje między elementami liczone są w setnych częściach milimetra. Niewłaściwy ATF o złej charakterystyce tarcia może w ciągu kilku tysięcy kilometrów doprowadzić do spalenia elementów wartych kilka tysięcy złotych.
ATF pracuje w ekstremalnych warunkach termicznych. Podczas normalnej jazdy osiąga 80-100 stopni, ale w korku, przy holowaniu przyczepy czy dynamicznej jeździe może przekroczyć 140 stopni. W takiej temperaturze nawet najlepszy olej zaczyna się rozkładać, tracąc właściwości smarne.
Przegrzany ATF zmienia kolor z czerwonego na brązowy lub czarny i nabiera charakterystycznego zapachu spalenizny. To nieodwracalny proces - raz przegrzany olej nie odzyska swoich właściwości. Dlatego tak ważne jest sprawne chłodzenie. W wielu autach chłodnica oleju skrzyni jest zintegrowana z układem chłodzenia silnika, w innych to osobny radiator montowany z przodu pojazdu.
Paradoksalnie, zbyt niska temperatura też szkodzi. Zimny, gęsty ATF nie przepływa prawidłowo przez kanały hydrauliczne, co powoduje opóźnienia w zmianie biegów i przeciążenie pompy olejowej. Dlatego pierwsze kilometry zimą warto pokonywać spokojnie, dając czas na rozgrzanie się płynu.
Kiedy i jak często wymieniać olej w skrzyni biegów?
Owszem, niektórzy producenci twierdzą, że ich płyn wytrzyma całe życie skrzyni, ale nie precyzują, jak długie to życie ma być. W praktyce "dożywotni" ATF oznacza zazwyczaj 150-200 tysięcy kilometrów, po których skrzynia jest gotowa do wymiany lub kosztownej regeneracji.
Eksperci zalecają wymianę ATF co 60-80 tysięcy kilometrów przy normalnej eksploatacji, co 40-50 tysięcy przy jeździe w trudnych warunkach. To inwestycja rzędu 500-1500 złotych, która może uchronić przed wydatkiem 10-20 razy większym na naprawę skrzyni.
Istnieją dwie metody wymiany - statyczna i dynamiczna. Przy pierwszej spuszcza się około 30-40 proc. starego oleju i uzupełnia świeżym. To tańsze, ale mniej skuteczne. Wymiana dynamiczna polega na przepłukaniu całego układu przy użyciu specjalnej maszyny - usuwa nawet 95 proc. starego płynu wraz z zanieczyszczeniami.
Jakie oleje do jakich skrzyń biegów?
Skrzynie CVT (bezstopniowe) wymagają specjalnych płynów o niskim współczynniku tarcia. Skrzynie dwusprzęgłowe DCT/DSG potrzebują ATF o wysokiej odporności na ścinanie. Klasyczne automaty hydrauliczne mają swoje specyfikacje zależne od liczby biegów i konstrukcji.
Jedyny pewny sposób to sprawdzenie w instrukcji obsługi lub u dealera, jaki konkretnie ATF jest zalecany.
