Spiralny problem
Wbrew temu, co można by sądzić po liczbie różnych śrub, w samochodach stosowanych jest zaledwie kilka rozmiarów i typów ich łbów.
Mechaniczne podzespoły samochodu, jak silnik, skrzynia biegów, zawieszenie itp., skręcane są śrubami, natomiast we wnętrzu samochodu stosowane są głównie wkręty. Różnica między tymi dwoma rodzajami połączeń polega na tym, że śruba wkręcana jest zawsze w element gwintowany (np. nakrętkę czy gwintowany korpus), natomiast wkręty mogą być mocowane bezpośrednio w plastiku bądź w blaszanych oprawkach. Z tego właśnie powodu śruby wykorzystuje się wszędzie tam, gdzie połączenie musi wytrzymywać duże obciążenia (np. podzespoły mechaniczne). Wkręty nie dają równie wytrzymałego połączenia, ale za to są tanie, a ich montaż bardzo szybki.
Głównie metryczne
W większości samochodów można spotkać typowe, metryczne gwinty. Oznacza to, że liczba zarówno ich rozmiarów (średnice stopniowane co 1 mm), jak i skoków gwintów (czyli w prostych słowach gęstości zwojów śruby) jest ograniczona zwykle do kilku najbardziej typowych. Oczywiście śruby będą się różnić długością, łbem itp., ale sam rozmiar gwintu jest zawsze znormalizowany.
We wszystkich samochodach europejskich (poza zabytkowymi brytyjskimi), dalekowschodnich oraz dużej części amerykańskich natkniemy się na gwinty metryczne. Tylko pewna część aut z USA (głównie tych starszych) ma gwinty oparte na podziale calowym (UTS - Unified Thread Standard). W praktyce jednak to rozwiązanie jest unikatowe.
Gwinty drobnozwojne
W pojazdach samochodowych napotykamy jedynie kilka rozmiarów gwintów metrycznych. Najpopularniejsze przedstawiono w tabeli. Tu jednak bardzo często pojawiają się śruby tak zwane drobnozwojne, czyli takie, w których gwint jest nawinięty nieco gęściej. Podstawowe parametry gwintu są zawarte w oznaczeniu śruby, jednak niestety na śrubie nie ma nabitego jej rozmiaru. Również nakrętki pozbawione są oznaczeń rozmiaru gwintu.
Łeb śruby
Z punktu widzenia użytkownika bardzo ważnym elementem śruby jest jej łeb. To od niego bowiem zależy, jakiego klucza należy użyć do odkręcenia śruby. Typowy łeb ma zarys sześciokątny. W samochodach stosuje się głównie rozmiary 10, 12, 13, 14, 17 i 19 mm.
W wielu podzespołach z ograniczoną ilością miejsca stosowany jest łeb 6-kątny wewnętrzny, zwany ampulowym lub imbusowym.
Innymi typami łbów z zarysem wewnętrznym są Torx (6-kątny, w wersji zwykłej lub z centralnym trzpieniem), Spline (12-kątny, zwany też XZN) oraz Ribe (6-kątny).
Wśród wkrętów najczęściej spotykanym rodzajem łba jest krzyżowy. Warto jednak wiedzieć, że istnieją tu dwa bardzo podobne systemy: Philips (oznaczenie PH) oraz Pozidriv (PZ). Łby wkrętów przystosowane do wkrętaka PZ mają nabity krzyżyk.
Środek penetrujący
Skorodowane połączenia gwintowe można rozluźnić za pomocą środka penetrującego. Należy kilkakrotnie spryskać połączenie, starając się, aby preparat dotarł jak najbliżej gwintu (np. aplikując środek od strony nakrętki). Po kilku minutach odkręcamy śrubę.
Preparat mrożący
Po gwałtownym obniżeniu temperatury materiał, z którego wykonano śrubę, kurczy się, co może ułatwić jej odkręcenie. Środek w aerozolu należy nanieść bezpośrednio na śrubę, wtedy jej temperatura spadnie nawet do minus 30 stopni Celsjusza.
Odkręcanie udarowe
Skutecznym sposobem na odkręcanie mocno dociągniętych śrub jest użycie klucza udarowego. Pozwala on odkręcić bez wysiłku śruby dokręcone z ogromną siłą (nie do odkręcenia zwykłym kluczem nawet oburącz). Obecnie oprócz pneumatycznych popularność zdobywają klucze elektryczne (akumulatorowe).
Klucz samoklinujący
Do odkręcania śrub ze zniszczonym łbem są przeznaczone specjalne nasadki. W odróżnieniu od konwencjonalnych kluczy, w których nacisk wywierany jest na krawędzie łba śruby, tu łukowy zarys klucza powoduje klinowanie go na większej powierzchni.
Zabezpieczenie klejem
Połączenia gwintowe, szczególnie te, które poddawane są drganiom, można dodatkowo zabezpieczyć specjalnym klejem do gwintów. Zapobiega on samoczynnemu odkręcaniu się śruby, ale jednocześnie nie utrudnia późniejszego odkręcenia kluczem.
Naprawa gwintu
W razie zerwania gwintu (typowa awaria np. w aluminiowych korpusach) skutecznym rozwiązaniem może być zastosowanie np. metody Helicoil. Zepsuty gwint powiększa się, a następnie wkręca w środek "sprężynkę", która staje się nowym gwintem dla oryginalnej śruby.
Kiedy smarować?
Aby zabezpieczyć śruby przed korozją, można posmarować gwint. Przy śrubach obciążonych termicznie stosujemy smar miedziowy. Pamiętajmy, że nie wszystkie śruby wolno smarować. Np. te mocujące koła wolno tylko oczyścić, smarowania się nie zaleca.
Marcin Klonowski
