Jak prawidłowo zmieniać biegi? Kierowcy popełniają jeden duży błąd
Zmiana biegów powinna być dla kierowcy umiejętnością zupełnie naturalną. Wiąże się ona z pamięcią mięśniową, którą wypracowujemy sobie wraz z doświadczeniem - skoordynowaniem działania stóp i prawej ręki. Kluczowe natomiast w tym przypadku są odpowiednie obroty, bo nie tylko decydują o samej dynamice jazdy, ale też o sprawności naszego samochodu. Wielu kierowców nieświadomie popełnia błędy przy zmianie biegów, zwykle uzasadniając to chęcią oszczędnej jazdy. Podpowiadamy kiedy najlepiej zmieniać biegi.
Prawidłowa zmiana biegów to umiejętność, którą powinien posiadać każdy kierowca. Z pozoru nie jest to skomplikowane zadanie - wystarczy umiejętnie operować pedałem sprzęgła, gazem i oczywiście lewarkiem zmiany biegów, ale wielu kierowców popełnia błąd związany z czymś zupełnie innym. O ile mogą robić to dobrze technicznie - w odpowiedni sposób dozować sprzęgło czy gaz, umiejętnie wbijać kolejne przełożenia za pomocą dźwigni, o tyle często popełniają błąd w kwestii doboru odpowiednich obrotów silnika. To kluczowa sprawa, która może odbić się na stanie technicznym naszego samochodu.
Wśród oszczędnych kierowców panuje moda na zmianę biegów przy możliwie jak najniższych obrotach. Spowodowana jest tym, że według nich im niższe obroty, tym mniej paliwa zużywa samochód. Często sugerują się tym, że współczesne auta mają dodatkowy tryb eko, który sugeruje kiedy powinniśmy zmienić bieg, by zużywać jak najniższą ilość paliwa. Niektórzy producenci doprowadzili ten tryb do skrajności, w której jazda samochodem jest mało dynamiczna, ale w zamian odwdzięcza się relatywnie niskim spalaniem.
Jak to jednak bywa z kierowcami, potrafią oni doprowadzić pewne zachowania do skrajności. Tak też bywa i w tym przypadku - są tacy, którzy biegi zmieniają nieco powyżej obrotów biegu jałowego, co skutkuje nie tylko pogorszeniem się dynamiki, ale też znacznym pogorszeniem kultury pracy silnika - szarpaniem, dławieniem się i mocnymi wibracjami.
Taka zmiana biegów nie ma w sobie nic dobrego - powoduje znacznie większe obciążenie podzespołów jednostki napędowej - może prowadzić do wystąpienia zjawiska spalania superstukowego, a wibracje i szarpanie powodowane przez zbyt niskie obroty mogą przenosić się na skrzynię biegów i sprzęgło - w większości przypadków współpracujące z kołem dwumasowym. Zmiany biegów przy najniższych obrotach oznaczają niewielkie - jeśli w ogóle - oszczędności na paliwie, ale mogą powodować duże koszty w przypadku konieczności wykonania naprawy lub wymiany sprzęgła.
Poza tym oszczędność paliwa nie jest taka oczywista, bowiem silnik pracując na zbyt niskich obrotach wyraźnie się męczy, a każda próba przyspieszenia powoduje, że do komory spalania trafia większa dawka paliwa, które na dodatek nie zostaje spalone, ponieważ silnik nie pracuje w optymalnych warunkach. Niespalone paliwo trafia do układu wydechowego, co w nowszych samochodach może doprowadzić do szybszego zapchania się filtra DPF/FAP lub GPF, a także do zanieczyszczenia zaworu EGR oraz innych konsekwencji, które po jakimś czasie będą wymagały interwencji mechanika samochodowego.
Każdy silnik, czy to benzynowy, czy wysokoprężny ma inny zakres dostępnych obrotów, a także - znacznie mniejszy - zakres obrotów optymalnych, w których zmiana biegów jest najbardziej optymalna. Są one oczywiście również związane z prędkością pojazdu i aktualnie wybranym biegiem. Dla przykładu pierwszy bieg zwykle jest krótki, a najwyższy moment obrotowy osiąga przy dość niskich obrotach, ale jest to związane z faktem że służy on głównie do ruszania i toczenia się w korku.
Na wyższych biegach silnik pracuje optymalnie mniej więcej w połowie skali obrotomierza - zapewnia wtedy najlepszą dynamikę, najwyższą kulturę pracy - silnik pracuje wtedy równo, nie szarpie i nie dławi się. W przypadku samochodów napędzanych silnikiem benzynowym optymalne obroty do zmiany biegów to zakres 2,5-3 tysięcy obr/min. W samochodach z silnikiem wysokoprężnym (dieslach), które mają nieco inną charakterystykę (moment obrotowy dostępny przy niższych obrotach, niższy zakres obrotów maksymalnych) optymalnym zakresem do zmiany biegów w trybie eko jest około 1800 do 2000 obr/min. Właśnie wtedy silnik pracuje w optymalnych warunkach, proces spalania odbywa się prawidłowo, silnik nie szarpie i nie wibruje oraz oferuje dobrą dynamikę.
Zarówno wysokoprężne jak i benzynowe silniki można oczywiście kręcić znacznie wyżej, zwłaszcza wtedy, gdy oczekujemy lepszej dynamiki, a nie celujemy w dużą oszczędność. Należy jednak pamiętać, że trzymanie silnika, zwłaszcza diesla w górnym zakresie obrotów jest nieefektywne (w górnym zakresie spada zarówno wartość momentu obrotowego jak i mocy maksymalnej), nieekonomiczne (wysokie spalanie), a dodatkowo może okazać się szkodliwe dla silnika (przyspiesza jego zużycie). W silnikach benzynowych, zwłaszcza marek japońskich (głównie wolnossących bez turbiny) sytuacja wygląda nieco inaczej, bowiem w drugiej połowie skali obrotomierza oferują one znacznie lepszą dynamikę - lubią wysokie obroty. Mimo to jazda wtedy jest nieekonomiczna.
Silniki benzynowe zwykle oferują lepszą dynamikę w górnym zakresie obrotów, ale znacząco odbija się to na spalaniu - zużycie paliwa jest wyraźnie większe. Chcąc wykorzystać lepszą dynamikę, na przykład podczas wyprzedzania innych samochodów powinniśmy operować w drugiej połowie obrotomierza, ale musimy liczyć się wtedy z wyższym spalaniem.
