​Zadbajmy o hamulce

Gdyby kierować się wyłącznie wytycznymi stosowanymi podczas obowiązkowych badań technicznych pojazdów, nasz samochód mógłby hamować ze 100 km/h na suchym asfalcie na dystansie 80 m i dość zauważalnie ściągać w jedną stronę. Jednak każdy, kto interesuje się motoryzacją wie, że we współczesnych samochodach wynik drogi hamowania na poziomie 50 m jest już uważany za bardzo słaby. Dlatego, szczególnie wiosną, gdy zaczynamy jeździć coraz szybciej, ciesząc się dobrą przyczepnością drogi, warto zainteresować się stanem hamulców. Sam stempel badania technicznego w dowodzie nie wystarczy.

Siła docisku

Zdecydowana większość samochodów ma obecnie hamulce tarczowe, w których siłę hamowania powoduje nacisk dwóch klocków ciernych na metalową tarczę. Im tarcza ma większą średnicę, tym siła hamowania może być większa. Ponieważ jednak hamulce muszą się zmieścić wewnątrz kół - rozmiary tarcz są ograniczone przez średnicę zastosowanej felgi.

Koła tylnej osi podczas hamowania zmniejszają swój docisk do drogi i dlatego tu stosowane są znacznie mniejsze hamulce. W tańszych lub starszych technologicznie samochodach można jeszcze spotkać w tylnej osi hamulce bębnowe, które wykazują znacznie mniejszą skuteczność niż tarczowe. Ponieważ jednak łatwiej w nich uzyskać poprawną pracę hamulca pomocniczego - przez wiele lat bębny były przez producentów chętnie stosowane.

Co się zużywa

Najbardziej intensywnemu zużyciu podlega w hamulcach zawsze para cierna, czyli klocki i tarcze (ewentualnie szczęki i bębny). Materiał cierny klocków zużywa się przeciętnie trzy razy szybciej niż sama tarcza. Trwałość klocków zależy nie tylko od ich konstrukcji, ale także od stylu jazdy i w większości przypadków wynosi od 20 do 40 tys. km. Standardowe klocki (nie sportowe) wykazują zależność pomiędzy twardością a współczynnikiem tarcia. Na klockach bardziej miękkich udaje się zwykle uzyskać większe siły hamowania. Niestety, klocki takie szybciej się zużywają, nawet po kilkunastu tys. km.

Klocki hamulcowe są dociskane do tarczy poprzez tłoczki, na które działa ciśnienie płynu hamulcowego. Każdy tłoczek ma specjalny uszczelniacz, który nie dopuszcza do wyciekania płynu oraz gumową osłonę zabezpieczającą przed dostawaniem się do wnętrza zanieczyszczeń. Uszkodzenie gumowych zabezpieczeń prowadzi do zatarcia tłoczka i tym samym złej pracy hamulca (mniejsza siła hamowania, blokowanie koła podczas jazdy czy nierównomierne zużycie hamulców).

Blokowanie się hamulca mimo braku nacisku na pedał może też być powodowane zakleszczeniem się klocków w jarzmie, bądź zatarciem się prowadników zacisku. To typowy objaw uszkodzenia tzw. zacisków pływających, które są montowane w większości aut (w zacisku jest tylko jeden tłoczek i wobec tego zacisk musi się przesuwać w jarzmie). Dobry mechanik przy wymianie klocków zawsze oczyszcza i smaruje ruchome połączenia w hamulcach, a w razie potrzeby - wymienia uszkodzone uszczelnienia.

System ABS

Układ zabezpieczający przed zablokowaniem się kół podczas hamowania ma zapewniać pełną kierowalność auta podczas tego manewru (na zablokowanych kołach samochód nie skręca). Utrzymywanie kół na granicy poślizgu podczas intensywnego hamowania ma jeszcze jedną zaletę: skraca drogę hamowania.

Warto jednak pamiętać, że niedziałający, uszkodzony układ ABS to znacznie gorsza sytuacja niż hamowanie identycznym autem, fabrycznie pozbawionym ABS-u. System pełni bowiem rolę korektora siły hamowania i jeżeli elektronika nie działa, to zbyt łatwo może dojść do niebezpiecznego zablokowania kół tylnej osi.

Zwykle objawem uszkodzenia ABS-u jest świecąca się podczas jazdy kontrolka. Warto wiedzieć, że awarię tego układu najczęściej powoduje uszkodzenie któregoś z czujników prędkości kół, czyli relatywnie taniego elementu. Nie warto więc odkładać naprawy w nieskończoność.

Ogólnie dobrą zasadą jest kontrolowanie stanu hamulców przy każdej wymianie oleju lub sezonowej zamianie opon, gdy mamy do hamulców dostęp.

Co ma większy wpływ na drogę hamowania: hamulce czy opony?
Im mniej przyczepna jest nawierzchnia, tym ważniejsze są opony. Ogumienie ma decydujący wpływ na hamowanie np. na mokrej drodze, natomiast hamulce - na suchym asfalcie.

Od czego zależy skuteczność hamulców?
Głównym czynnikiem konstrukcyjnym wpływającym na długość drogi hamowania jest średnica tarcz hamulcowych. Im większe tarcze, tym hamulce mogą szybciej wyhamować samochód.

Czy stosując sportowe klocki można poprawić skuteczność hamulców?
Wyczynowe (stosowane w rajdach lub wyścigach) klocki hamulcowe nie nadają się do stosowania w ruchu ulicznym, gdyż działają skutecznie tylko na gorąco i błyskawicznie się zużywają. W zwykłym aucie po prostu należy stosować klocki dobrej jakości, ale seryjne.

Dlaczego w tylnej osi hamulce są mniejsze?
Podczas hamowania dociążany jest przód samochodu, natomiast koła tylnej osi są odciążane i wobec tego mają znacznie mniejszą przyczepność. To powoduje, że nie ma sensu stosowania w tylnej osi dużych hamulców, gdyż tam są potrzebne stosunkowo małe siły hamowania.

Czy płyn z wyższym DOT jest lepszy?
Im wyższy indeks DOT, tym wyższa jest temperatura wrzenia płynu hamulcowego. Jednak poprawa odporności na temperaturę powoduje jednocześnie większą skłonność do pochłaniania wody. Stosujmy płyn zalecany przez producenta auta.

Dlaczego hamulce czasami piszczą?
Powodem są drgania wysokiej częstości powodowane przez klocki hamulcowe. Objaw taki może wystąpić jeżeli mechanik nie oczyści dobrze prowadników i klocki się zacinają. Jednak najczęściej piszczenie to wina wadliwego materiału klocków.

Dlaczego  czasem pedał hamulca jest "miękki"?
To typowy objaw zapowietrzenia hamulców. W takim przypadku działają one mało skutecznie i nierównomiernie. Należy je odpowietrzyć, a w razie powtórzenia się sytuacji - usunąć przyczynę dostawania się powietrza do układu.

Czy ABS skraca drogę hamowania?
Częstotliwość działania nowoczesnych układów ABS (od połowy lat 90.) jest tak duża, że zapewniają one skrócenie drogi hamowania w porównaniu z sytuacją, gdyby za kierownicą auta pozbawionego ABS-u siedział nawet najlepszy kierowca.

Rozwiązania
Bębny są stosowane coraz rzadziej i to wyłącznie w tylnej osi. Ponieważ hamulce bębnowe lepiej sprawdzają się w roli hamulca pomocniczego, w niektórych modelach, np. BMW, Subaru, Volvo, można spotkać dodatkowe bębny, mimo że z tyłu są tarcze (tzw. tarczobębny).

Co ulega awarii
Trwałość szczęk w tylnej osi to nawet 100 tys. km. Bębny spokojnie wytrzymują nawet ponad 200 tys. km. Zdarza się, że awarii ulegają samoregulatory luzu (objaw jak przy zapowietrzeniu hamulców) oraz pojawiają się wycieki z cylinderków.

Rozwiązania
Zasada działania klocków jest zawsze taka sama, różnią się one głównie wymiarami oraz kształtem, w zależności od typu zacisku. Niektóre klocki mają elektryczne czujniki zużycia okładzin. W prostszych rozwiązaniach zamiast czujnika może być blaszka, która po zużyciu klocka zaczyna trzeć o tarczę, oznajmiając graniczne zużycie.

Co ulega awarii
Klocki powinno się wymieniać, gdy grubość okładziny ciernej spadnie do około 2 mm (z oryginalnych kilkunastu). Czasami nie są jeszcze zużyte, ale na krawędziach blokują się w zacisku. Wtedy konieczne jest oczyszczenie współpracujących elementów. Piszczenie klocków to zwykle wina wady materiału klocka.

Rozwiązania
Bez względu na generację układu ABS, jego budowa jest bardzo podobna. Podstawowe elementy to modulator (umieszczony zwykle blisko pompy hamulcowej) oraz czujniki prędkości kół umieszczone przy piaście każdego koła.

Co ulega awarii
Zdecydowanie najczęściej przyczyną awarii układu ABS jest uszkodzenie któregoś z czujników obrotów kół. Ponieważ czujniki są narażone na uderzenia kamieni, działanie wody i soli - to od nich należy zacząć sprawdzanie ABS-u. Awarie modulatorów ciśnienia lub samych modułów sterujących ABS-em zdarzają się dość rzadko.

Rozwiązania
Płyny oferowane na rynku różnią się głównie temperaturą wrzenia. Podzielono je na klasy DOT (do DOT 5.1). Im wyższy indeks, tym płyn jest bardziej odporny na zagotowanie. W powszechnym użyciu są płyny DOT 3, DOT 4 oraz DOT 5.1. Są one ze sobą mieszalne. Natomiast DOT 5 jest oparty na silikonie i nie jest z pozostałymi mieszalny (stosuje się go dość  rzadko).

Co ulega awarii
Płyn podlega procesom starzenia, związanym głównie z pochłanianiem wody. Gdy płyn zawiera powyżej 3% wody, jego temperatura wrzenia spada i konieczna jest wymiana płynu.

Rozwiązania
W powszechnym użyciu są tarcze pełne oraz wentylowane. Wentylowane są bardziej odporne na przegrzanie i są stosowane głównie w przedniej osi. Za tyłu najczęściej spotkamy tarcze pełne. W zastosowaniach sportowych zdarzają się tarcze dodatkowo nawiercane lub ze specjalnymi rowkami, których zadaniem jest szybsze odprowadzenie pyłu spomiędzy klocka a tarczy.

Co ulega awarii
W wyniku zużywania się tarcz maleje ich grubość, a na obwodzie powstaje ostry rant. Tarcze mogą się też wichrować (krzywić) i wtedy objawem jest pulsowanie pedału hamulca przy lekkim hamowaniu.

Rozwiązania
W zacisku hamulcowych uszczelniany jest przede wszystkim tłoczek, który ma zewnętrzną uszczelkę ochronną oraz wewnętrzny pierścień uszczelniający. Ponadto prowadniki zacisku (umożliwiające jego ruch) mogą mieć osłonki zabezpieczające przed brudem.

Co ulega awarii
Przez uszkodzoną uszczelkę tłoczka może wyciekać płyn, a do środka dostawać się brud. Z kolei jeżeli uszkodzą się gumowe osłonki prowadników zacisku to dostanie sie tam brud i połączenie skoroduje, unieruchamiając zacisk (nierównomierne zużycie klocków).

Marcin Klonowski

Częstotliwość wymiany płynu hamulcowego - EKSPLOATACJA